Nguyên nhân nào dẫn đến sự trỗi dậy của Các Công ty Zombie (Xác sống)?

Thuật ngữ "Công ty zombie hay Công ty xác sống" nghe có vẻ hơi hướng văn hóa đại chúng, nhưng thực tế mà những công ty này đại diện cho hình ảnh này lại chẳng mấy tích cực. Hãy tưởng tượng những tập đoàn lỗi thời, vật lộn để tồn tại nhờ vào việc truyền máu bằng khoản nợ giá rẻ. Đây chính là mô tả những công ty Zombie.

Thay vì tạo ra những ý tưởng và công việc mới mẻ, sôi động, chúng lại ngốn ngốn tài nguyên quan trọng cần thiết cho các doanh nghiệp đang phát triển. Các công ty xác sống kéo nền kinh tế đi xuống giống như một đàn xác sống làm chậm những thành viên khỏe, còn sống sót trong một nền kinh tế khỏe mạnh.

Điều Gì Khiến Một Công Ty Trở Thành Xác Sống?

Mặc dù không có định nghĩa nào được chấp nhận rộng rãi, theo FreFo tìm hiểu thì các công ty xác sống thường có một vài đặc điểm đáng buồn sau:

• Bị Mắc Kẹt trong Quá Khứ: Không giống như các công ty khởi nghiệp mới chớm nở đầy tiềm năng, các công ty xác sống thường là những công ty được thành lập từ lâu, mô hình kinh doanh trở nên lỗi thời hoặc không còn phù hợp theo thời gian. Chúng là tàn tích của một thời đại đã qua, bám víu vào những thành công trong quá khứ nhưng lại không thể thích ứng với những thay đổi về nhu cầu thị trường hoặc tiến bộ công nghệ.

• Nợ cao: Các công ty xác sống bị đè nặng bởi khoản nợ quá lớn, thường tích lũy thông qua một loạt các vụ sáp nhập, mua lại hoặc đầu tư không bền vững. Gánh nặng nợ này hoạt động giống như một quả tạ, cản trở khả năng đầu tư của họ vào đổi mới, tiếp thị hoặc thậm chí cả bảo trì cơ bản. Việc trả khoản nợ này tiêu tốn một phần đáng kể dòng tiền của họ, khiến họ không còn nhiều tiền để tái đầu tư cho tương lai của công ty.

• Quỹ Đạo Tăng Trưởng Âm: Một dấu hiệu của các công ty xác sống là doanh số bán hàng và lợi nhuận của họ liên tục giảm. Không giống như các doanh nghiệp đang trải qua giai đoạn suy thoái tạm thời, các công ty xác sống đang trên đà đi xuống trong dài hạn. Doanh thu của họ giảm đều đặn và tỷ suất lợi nhuận của họ giảm dần. Về cơ bản, chúng đang đi vào ngõ cụt, chỉ được duy trì bằng việc bơm thêm tín dụng giá rẻ.

Số Lượng Công Ty Zombie Ngày Càng Tăng

Theo ước tính số lượng các công ty Zombie có thể vượt quá 10% các công ty niêm yết công khai của Hoa Kỳ là các công ty xác sống, và tỷ lệ phần trăm này đã tăng đều trong nhiều thập kỷ. Một số nhà phân tích, như Credit Risk Monitor, đưa ra con số này lên tới 40%. Điều này cho thấy một phần đáng kể thị trường chứng khoán Hoa Kỳ được hỗ trợ bởi các công ty không thể tồn tại trong một môi trường cạnh tranh thực sự lành mạnh. Đây không chỉ là một vài trường hợp ngoại lệ; chúng đại diện cho một xu hướng đáng lo ngại có thể gây ra những hậu quả tiêu cực đáng kể cho nền kinh tế rộng lớn hơn.

Vấn đề không chỉ giới hạn ở Hoa Kỳ. Các nghiên cứu của Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) và Ngân hàng Thanh toán Quốc tế (BIS) cho thấy rằng sự gia tăng của các công ty xác sống trên toàn cầu đang gia tăng, đặc biệt là ở Châu Âu và Nhật Bản. Các chính sách tín dụng dễ dàng được thực hiện sau cuộc khủng hoảng tài chính năm 2008, kết hợp với dân số già hóa và tăng trưởng kinh tế trì trệ, đã tạo ra mảnh đất màu mỡ cho các công ty xác sống hoành hành ở nhiều nền kinh tế phát triển.

Vậy Chúng Tập Trung Ở Đâu?

Các lĩnh vực nhất định đặc biệt dễ bị trở thành Zombie do những lỗ hổng vốn. Dưới đây là một số lĩnh vực mà FreFo cho rằng mà mảnh đất "màu mỡ" để các Công ty Zombie tăng mạnh:

• Bất động sản: Các nhà phát triển bất động sản phụ thuộc mạnh vào nợ để tài trợ cho các dự án đầy tham vọng của họ. Khi lãi suất tăng hoặc thị trường đi xuống, các nhà phát triển vay vốn quá mức có thể thấy rằng mình không thể trả các khoản vay và duy trì các dự án.  Một báo cáo năm 2023 của CBRE, một công ty môi giới bất động sản lớn, lưu ý rằng các khoản nợ quá hạn về bất động sản thương mại đang tăng dần, trong đó văn phòng và bất động sản bán lẻ dẫn đầu. Xu hướng này, bị làm trầm trọng thêm bởi xu hướng làm việc tại nhà và sự thống trị của thương mại điện tử, có thể để lại một series các tòa nhà trống rỗng và sự phát triển chậm lại - dấu hiệu của hiện tượng thây ma hóa.
  

• Năng lượng: Ngành năng lượng, cho dù là về nhiên liệu hóa thạch hay năng lượng tái tạo, luôn phải thích nghi với những công nghệ đang phát triển và nhu cầu luôn thay đổi. Các công ty đặt cược lớn vào các công nghệ sẽ sớm lỗi thời có thể bị lôi vào một vòng xoáy đi xuống. Một nghiên cứu năm 2020 của Viện Brookings nhấn mạnh sự nguy hiểm của "stranded assets" (tài sản mắc cạn) trong ngành nhiên liệu hóa thạch.  Họ đã ước tính hàng nghìn tỷ đô la Mỹ đầu tư vào dầu khí có thể trở nên vô giá trị nếu hành động khí hậu toàn cầu được đẩy nhanh, khiến các công ty ôm hóa đơn cho những cơ sở hạ tầng không sử dụng được và các nguồn tài nguyên chưa khai thác.  Tương tự như vậy, ngay cả trong ngành năng lượng tái tạo, các công ty đầu tư mạnh vào các công nghệ pin mặt trời bị thay thế sau đó, hoặc trang trại gió ở những địa điểm kém hiệu quả hơn dự đoán, có thể thấy rằng mình không có lãi và chịu áp lực phải sinh tồn bằng cách mang thêm nợ.
  

• Bán Lẻ: Sự trỗi dậy không ngừng của mua sắm trực tuyến đã khiến nhiều cửa hàng truyền thống phải hụt hơi. Các cửa hàng bách hóa và cửa hàng chuyên dụng từng một thời thống trị, giờ đây là hình ảnh đại diện cho các công ty xác sống.  Một báo cáo năm 2023 của UBS dự đoán rằng thêm 80.000 cửa hàng Hoa Kỳ nữa, không bao gồm các cửa hàng tạp hóa, có thể đóng cửa vào năm 2026 khi sự thống trị trực tuyến tiếp tục. Những nhà bán lẻ kế thừa này, thường bị đè nặng bởi những hợp đồng thuê và cơ sở hạ tầng vật lý mà họ không còn đủ khả năng chi trả, bước đi tập tễnh với ít hy vọng lật ngược tình thế.

Công ty xác sống vs. Công ty Tăng Trưởng: Nhận Biết Khác Biệt

Điều quan trọng cần nhớ là không phải cứ công ty đang gặp khó khăn nào cũng là xác sống. Các công ty trẻ, định hướng tăng trưởng thường hoạt động với tình trạng lỗ tạm thời khi họ đầu tư mạnh vào việc nghiên cứu và phát triển, xây dựng sự nhận diện thương hiệu và mở rộng tầm tiếp cận thị trường. Những công ty này, thường mang các khoản nợ có giới hạn, kỳ vọng tạo ra lợi nhuận đáng kể một khi họ đạt được khối lượng tới hạn. 

Một ví dụ kinh điển là Amazon, từng ưu tiên tăng trưởng hơn lợi nhuận ngắn hạn (over short-term profitability) trong nhiều năm, xây dựng cơ sở hạ tầng và mạng lưới logistics giờ đây củng cố đế chế thương mại điện tử khổng lồ của họ.  Phân biệt giữa những ngôi sao tương lai này và xác sống thực sự là điều các nhà đầu tư cần phải hết sức thận trọng.  

Phân tích kỹ lưỡng về mô hình kinh doanh của một công ty, chiến lược dài hạn của họ và khả năng của đội ngũ quản lý là những yếu tốt then chốt. Một công ty có con đường rõ ràng dẫn đến lợi nhuận trong tương lai, ngay cả khi hiện tại nó đang tiêu tiền, có thể là một lựa chọn đầu tư hấp dẫn hơn một đối thủ cạnh tranh có vẻ ổn định nhưng gặp khó khăn về cấu trúc.

Giải Phẫu một Công ty Zombie: Từ Suy Yếu đến Sụp Đổ

Bước 1: Lây Nhiễm lây lan tình hình tài chính của một công ty xấu đi do các yếu tố thị trường, quản lý yếu kém hoặc mô hình kinh doanh lỗi thời.

Bước 2: Nợ - Thay vì thực hiện những thay đổi mạnh mẽ hoặc chấp nhận số phận, công ty vay thêm nợ để duy trì hoạt động.

Bước 3: Xác Sống tiếp tục tồn tại bị mắc kẹt trong vòng nợ, các công ty thây ma làm méo mó thị trường. Họ có thể phá giá đối thủ, thậm chí hoạt động thua lỗ, vì họ không có động cơ lợi nhuận. Điều này kéo các công ty lành mạnh đi xuống và tạo ra vấn đề toàn ngành.

Bước 4: Cái chết cận kề - Các cú sốc kinh tế, như suy thoái kinh tế hay lãi suất tăng, có thể đẩy các thây ma doanh nghiệp đến bờ vực. Không thể đảm bảo các khoản vay mới với lãi suất phải chăng, phá sản trở thành lối thoát duy nhất.

Chúng Ta Có Đang Chứng Kiến Các Công Ty Xác sống Sụp Đổ?

Số lượng đơn xin phá sản ở United States là một chỉ báo then chốt cho thấy sự sụp đổ ngày càng tăng của các công ty xác sống. Theo S&P Global Market Intelligence, đơn xin phá sản của các công ty đại chúng Hoa Kỳ đang hướng tới một sự gia tăng đáng kể trong năm 2023. Đến tháng Mười, số đơn xin đã vượt qua con số tổng cộng của cả năm 2022 (220 đơn), với sự tăng mạnh đặc biệt trong quý ba.

Những vụ phá sản này lan rộng khắp các ngành (across various industries), với sự tập trung đáng chú ý trong bán lẻ (Party City, Bed Bath & Beyond), healthcare (healthcare (nhà điều hành viện dưỡng lão, Genesis Healthcare), và các công ty năng lượng truyền thống (nhà sản xuất than, Peabody Energy).

Trong khi một số vụ phá sản có thể là do các khó khăn cụ thể của ngành, sự tăng mạnh tổng thể cho thấy rằng một làn sóng loại bỏ các công ty xác sống có thể đang được bắt đầu, tiềm năng đẩy mạnh trong các quí tới khi hiệu ứng của chính sách tiền tệ thắt chặt và nền kinh tế chậm lại tiếp tục gợn sóng qua toàn thể doanh nghiệp.

Bài Học Lịch Sử: Hoa Kỳ Sẽ Trở Thành Nhật Bản Tiếp Theo?

"Thập kỷ mất mát" của Nhật Bản vào những năm 1990 là lời nhắc nhở đáng suy ngẫm về mối nguy hiểm của các công ty thây ma. Sau khi bong bóng tài sản vỡ, các ngân hàng và chính phủ Nhật Bản đã hỗ trợ các công ty thất bại nhằm tránh tình trạng thất nghiệp hàng loạt và biến động xã hội. Chiến lược sai lầm này đã phản tác dụng một cách ngoạn mục, góp phần dẫn đến một thời kỳ tăng trưởng yếu kém, không muốn cho vay và môi trường trì trệ đổi mới một cách toàn diện.

Hoa Kỳ năm 2023 có thể đang ở ngã ba đường tương tự như Nhật Bản những năm 90 của thế kỷ trước:

Thiệt hại Vô hình: Mức độ các ngân hàng lớn nắm giữ các khoản vay từ các công ty Zombie khá đáng kể, đây là một yếu tố then chốt. Nếu những tổn thất này bị đánh giá thấp, làn sóng phá sản có thể gây ra thiệt hại lớn hơn nhiều so với dự đoán hiện nay.

Lựa chọn Chính sách: Liệu các nhà hoạch định chính sách có cưỡng lại ý muốn giải cứu hàng loạt toàn ngành? Thiệt hại kinh tế của đại dịch COVID-19 hạn chế khả năng can thiệp của chính phủ ở quy mô như các cuộc khủng hoảng trước đây.

Yếu tố X: Khả năng phục hồi 

Nền kinh tế Hoa Kỳ về mặt lịch sử đã thể hiện sự linh hoạt và khả năng thích ứng đáng kinh ngạc. Tinh thần kinh doanh có thể vươn lên để bù đắp cho gánh nặng của các công ty zombie đang sụp đổ. Nếu đổi mới và thành lập doanh nghiệp mới được đẩy nhanh, ngay cả một cuộc thanh lọc mạnh cũng có thể dẫn đến một nền kinh tế lành mạnh hơn trong dài hạn.

Sự gia tăng của các công ty xác sống (zombie) đang đặt ra mối đe dọa nghiêm trọng đến sức khỏe lâu dài của nền kinh tế Hoa Kỳ. Các giai đoạn trước đây với tiền tệ dễ dàng và sự miễn cưỡng để các doanh nghiệp thất bại đã cho phép những công ty kém hiệu quả và lỗi thời này tồn tại. Tuy nhiên, tình hình kinh tế thay đổi đang buộc phải có một thời điểm để đưa ra quyết định.

Sự gia tăng các vụ phá sản vào năm 2023 có thể báo hiệu sự bắt đầu của quá trình thanh trừng các công ty xác sống, một quá trình tiềm ẩn cả lợi ích và rủi ro. Mặc dù sự sụp đổ của những công ty kém hiệu quả này có thể giải phóng nguồn lực và mở đường cho sự đổi mới, nhưng một làn sóng phá sản được quản lý kém có thể gây ra thiệt hại lâu dài nếu các ngân hàng và các tổ chức tài chính khác không lường trước được mức độ thua lỗ tiềm ẩn.

Kết quả của cuộc đấu tranh này sẽ phụ thuộc vào sự tương tác phức tạp của các yếu tố: thiện chí của các ngân hàng trong việc công nhận và xóa nợ xấu, khả năng của các nhà hoạch định chính sách cưỡng lại sự thúc giục giải cứu tràn lan và khả năng phục hồi của nền kinh tế Hoa Kỳ trong giai đoạn gián đoạn.

Cuối cùng, những quyết định được đưa ra và những hậu quả mà chúng ta phải đối mặt sẽ cung cấp những bài học giá trị về cách xử lý các suy thoái kinh tế trong tương lai. Cân bằng giữa các nhu cầu về ổn định kinh tế ngắn hạn với phục hồi lâu dài sẽ là thách thức then chốt đối với các nhà hoạch định chính sách, doanh nghiệp và nhà đầu tư trong những năm tới.