Bao Giờ CEO Nên “Rửa Tay Gác Kiếm”?

Quyết định từ bỏ sự nghiệp là tương đối dễ dàng khi mới vào nghề. Nếu bạn thấy viễn cảnh ngày thứ Hai đầu tuần ảm đạm hơn cả phim của Lars von Trier (đạo diễn phim u ám nổi tiếng) thì là lúc nên nghỉ. Nếu không còn gì để học hỏi ở công ty hiện tại, bạn nên tìm kiếm những cơ hội mới mẻ và kích thích hơn. Nhưng khi đã ở vị trí cao với địa vị, tiếng nói và mục tiêu rõ ràng, quyết định từ bỏ lại không hề dễ dàng. Càng khó hơn khi đó có thể là đỉnh cao sự nghiệp của bạn.

Thách Thức Của Quyết Định Từ Bỏ Khi Đang Ở Đỉnh Cao

Điều đúng với các đời tổng thống Mỹ cũng đúng với các CEO. Bob Iger là minh chứng cho thấy chia tay Disney khó khăn như thế nào. Ông từng nghỉ hưu năm 2020, rồi quay lại năm 2022 khi người kế nhiệm gặp khó khăn. Việc “đi rồi lại đến” cho thấy việc từ bỏ vị trí CEO chưa bao giờ là dễ dàng, nhất là khi công ty vẫn cần đến sự dẫn dắt của họ. Những lần “tái xuất giang hồ” của Iger cho thấy một nhà lãnh đạo tài ba có thể trở nên “bất khả xâm phạm” trong chính tổ chức của mình.

Tình hình của Jamie Dimon tại JPMorgan Chase cũng tương tự, nhưng lại có phần trớ trêu hơn. Cách chắc chắn nhất để biết bạn sẽ không kế nhiệm Dimon là được chỉ định làm người kế nhiệm. Điều này có nghĩa, ngay cả khi được chọn làm ứng cử viên tiềm năng cũng đồng nghĩa với việc “lời nguyền sự nghiệp” sẽ ập đến. Nhiều người đã phải rời đi vì không thể chờ đợi Dimon “nhường ngôi”. Sự lãnh đạo lâu dài và thành công của Dimon đã tạo ra tình huống “dở khóc dở cười” cho những người kế nhiệm tiềm năng, cho thấy sự phức tạp của việc chuyển giao quyền lực trong các tập đoàn lớn.

Những Cám Dỗ Khó Cưỡng Đối Với CEO

Lý do khiến các CEO và lãnh đạo cấp cao “bám trụ” rất đa dạng: trợ lý, xe hơi riêng, chuyên cơ riêng, v.v. Còn có cả những lý do tâm lý. Người đứng đầu thường có cái tôi rất lớn, họ khó chấp nhận rằng sẽ có người khác làm tốt hơn mình. Michael Watkins, giáo sư tại Trường Kinh doanh IMD (Thụy Sĩ), gọi đây là “hào quang của sự không thể thay thế”. Viễn cảnh nghỉ hưu có thể rất đáng sợ - tuần này tham dự lễ chia tay ở Davos, tuần sau lại phải ngồi… sắp xếp lại tủ gia vị.

Nhiệm kỳ của Dave Calhoun tại Boeing cho thấy những khó khăn trong việc xác định thời điểm rời đi. Dù Boeing chịu tổn thất nặng nề về uy tín dưới thời ông, Calhoun vẫn tiếp tục giữ chức CEO. Lẽ ra ông đã phải ra đi từ nhiều năm trước, nhưng Boeing đã nâng tuổi nghỉ hưu để giữ chân ông. Quyết định này cho thấy, dù đối mặt với nhiều thách thức, một số công ty vẫn thích sự quen thuộc của ban lãnh đạo hiện tại hơn là mạo hiểm với những điều chưa biết của một ban lãnh đạo mới.

Nghiên Cứu Và Thực Tế Về Nhiệm Kỳ Của CEO

Đã có một số nghiên cứu giúp các CEO xác định thời điểm nên "nghỉ hưu". Nghiên cứu của Francois Brochet (Đại học Boston) và cộng sự đã phân tích mối quan hệ giữa nhiệm kỳ CEO và giá trị công ty. Họ nhận thấy giá trị công ty bắt đầu giảm sau khi CEO tại vị trung bình 14 năm. Tuy nhiên, con số này không phải lúc nào cũng chính xác. Mỗi CEO, mỗi công ty, mỗi ngành nghề đều có những khác biệt riêng. Nhiều CEO bị sa thải sớm hơn nhiều, trong khi nhiều người khác xứng đáng tại vị lâu hơn.

Tuy nhiên, nghiên cứu đã khẳng định hình dạng “bướu lạc đà” trong hiệu suất của công ty. Ban đầu, mọi thứ được cải thiện khi CEO dần làm chủ công việc, nhưng sau đó lại đi xuống khi họ trở nên bảo thủ và nắm quá nhiều quyền lực. Hình dạng "bướu lạc đà" này cũng xuất hiện trong nhiều lĩnh vực khác, từ bóng rổ đại học đến Hollywood.

Sự thay đổi trong hoàn cảnh có thể rút ngắn thời gian của "bướu lạc đà". Nghiên cứu của Bradley Hendricks (Đại học North Carolina) và Travis Howell (Đại học California) cho thấy, các công ty do nhà sáng lập làm CEO thường có mức định giá cao khi IPO, nhưng lợi thế này sẽ biến mất trong vòng 3 năm khi yêu cầu công việc thay đổi.

Nếu các CEO thường đánh giá sai thời điểm nghỉ hưu, vậy giải pháp là gì? Có thể áp dụng những quy định cứng rắn như tuổi nghỉ hưu bắt buộc hoặc giới hạn nhiệm kỳ. Nhưng những quy định này cũng có bất cập. CEO có thể chưa đến giai đoạn “suy thoái” khi bị buộc phải “rửa tay gác kiếm”. Theo Watkins, CEO sắp mãn nhiệm có nguy cơ bị coi là “vịt què”, từ đó có những hành động thiếu tích cực.

Nghiên cứu của Sam Yul Cho (Đại học Bang Oregon) và Kim Sang Kyun (Đại học Sungkyunkwan, Hàn Quốc) cho thấy, công ty do CEO có “tầm nhìn nghề nghiệp ngắn hạn” (sắp đến tuổi nghỉ hưu) thường ít tạo ra đột phá. Nghiên cứu khác của Dirk Jenter (Trường Kinh tế London) và Katharina Lewellen (Trường Tuck, Dartmouth) chỉ ra, nguy cơ công ty bị thâu tóm tăng vọt khi CEO đến tuổi nghỉ hưu. Khi đó, CEO thường sẽ bị mất việc; điều này không phải là vấn đề lớn khi sự nghiệp của họ sắp kết thúc.

Quy định cứng nhắc không phải là cách tốt nhất để “nhắc nhở” CEO về thời điểm nghỉ hưu. Quan trọng hơn là các ràng buộc về thể chế đối với quyền lực CEO - điển hình là hội đồng quản trị có chính kiến ​​riêng - và bản thân CEO phải tự nhận thức được rằng ai cũng có “thời” của mình. Một trong những câu hỏi đầu tiên nên hỏi ứng viên cho vị trí CEO là họ nghĩ mình nên tại vị trong bao lâu.