Alibaba có thể lấy lại được phong độ như trước đây?

Alibaba từng là một cái tên đồng nghĩa với thành công của ngành thương mại điện tử Trung Quốc. Nhưng gần đây, công ty đã trở thành đại diện cho những vấn đề của chính nó. Vào năm 2021, Alibaba trở thành tâm điểm khi phải đối mặt với một cuộc đàn áp từ chính quyền chống lại các công ty công nghệ lớn nhất Trung Quốc.

Quy mô ngày càng lớn và tầm ảnh hưởng không thể chối bỏ của các ông lớn này dường như đã làm cho chính quyền Trung Quốc lo lắng. Alibaba bị phạt số tiền kỷ lục 2,8 tỷ đô la vì các hành vi độc quyền mà theo chính phủ là gây tổn hại đến khách hàng và người bán. Đồng sáng lập Jack Ma cũng đã không xuất hiện trong một khoản thời gian lâu.

Trong khi đó, các đối thủ như PDD Holdings (trước đây là Pinduoduo), vốn bắt đầu hoạt động như một nền tảng mua sắm nhóm, và ByteDance, chủ sở hữu của TikTok và phiên bản Trung Quốc Douyin, đã chứng tỏ họ giỏi hơn trong việc phục vụ người tiêu dùng tiết kiệm và thích ứng với các xu hướng mới như "thương mại xã hội", một hình thức kết hợp mua sắm và giải trí.

Vào cuối năm 2022, giá trị thị trường của Alibaba đã giảm từ hơn 800 tỷ đô la xuống dưới 170 tỷ đô la, gần mức thấp kỷ lục kể từ khi phát hành cổ phiếu lần đầu ra công chúng (IPO) vào năm 2014. Để đảo ngược sự suy giảm, vào tháng 3 năm 2023, công ty quyết định chia tách thành 6.

5 công ty được tách ra gồm: một công ty chuyên về hậu cần (Cainiao), một công ty điện toán đám mây (Aliyun), một công ty hoạt động thương mại điện tử quốc tế (bao gồm nền tảng toàn cầu chính của Alibaba, AliExpress, và một vài công ty con khu vực), một công ty về dịch vụ kỹ thuật số (kiểm soát Ele.me, một ứng dụng giao đồ ăn) và một tập đoàn truyền thông nhỏ. Alibaba giữ lại hoạt động bán lẻ trong nước, tập trung vào Taobao và Tmall, hai thị trường khổng lồ của công ty, chiếm gần 70% doanh thu của tập đoàn.

“Hợp nhất ngược”: Alibaba tìm đường vực dậy

Trong năm qua – và đặc biệt là kể từ khi Daniel Zhang bị thay thế làm CEO vào tháng 6 bởi Eddie Wu, một trong những đồng sáng lập và là trợ lý thân cận nhất của ông Jack Ma – chiến lược tháo dỡ này, từng bước một, đã bị đảo ngược. Đầu tiên, ông Wu được bổ nhiệm làm giám đốc mảng kinh doanh đám mây, mà ông Zhang đã tiếp quản sau khi chia tách.

Việc phát hành cổ phiếu của mảng này đã bị hủy bỏ vào tháng 11. Tháng sau đó, ông Wu trở thành người đứng đầu Taobao. Vào tháng 3, ông đã loại bỏ kế hoạch IPO của Cainiao, thay vào đó mua lại 36% cổ phần mà Alibaba chưa sở hữu.

Dường như Jack Ma tán thành các động thái này. Vào tháng 4, ông đã gửi một bản ghi nhớ cho nhân viên, nhiều người trong số họ vẫn rất tôn sùng ông. Ông viết về việc sửa chữa "những sai lầm trong quá khứ". Ông không nói rõ những sai lầm đó là gì, nhưng nhiều nhà quan sát cho rằng đó là kế hoạch chia tách đầy rắc rối và khó khăn trong việc cạnh tranh với PDD và các đối thủ khác.

Việc giữ nguyên một Alibaba thống nhất có thể là cơ hội tốt nhất để công ty vực dậy vận mệnh của mình. Sự chia tách trước đó trông giống như một động thái phòng thủ, được thiết kế chủ yếu để xoa dịu chính phủ thay vì mở khóa giá trị cho cổ đông. Các nhà lãnh đạo Trung Quốc hiện dường như đã nguôi ngoai, có lẽ vì một Alibaba thu nhỏ không còn trông giống như một mối đe dọa hoặc có thể vì họ có những điều quan trọng hơn cần lo lắng, chẳng hạn như nền kinh tế đang chậm lại.

Với việc mục tiêu đã không còn, Alibaba một lần nữa làm chủ số phận của chính mình. Số phận đó gắn liền với khả năng cạnh tranh với những kẻ thách thức thương mại điện tử mới cả trong và ngoài nước. Và khả năng đó, đến lượt nó, có thể phụ thuộc vào mảng kinh doanh hậu cần và đám mây của công ty.

Tái cấu trúc để đối mặt với thử thách

Giữ lại Cainiao là một canh bạc vào hoạt động kinh doanh quốc tế. Điều này cho phép Alibaba vận chuyển bưu kiện đến người mua sắm trên toàn thế giới một cách trôi chảy và trong vòng chỉ năm ngày ở Mỹ và mười thị trường khác. Điều này rất quan trọng khi ông Wu thử nghiệm một mô hình kinh doanh mới. Alibaba từ lâu đã chủ yếu là một tập hợp các thị trường kết nối người mua và người bán bên thứ ba. Một tính năng mới của AliExpress, được gọi là Choice, liên quan đến việc công ty thực sự mua sản phẩm từ người bán và vận chuyển chúng đến người mua nước ngoài của mình.

Đây là một sự khởi đầu mới so với mô hình kinh doanh ban đầu của Alibaba. Mô hình này gợi nhớ đến Amazon, Shein và ở một mức độ nào đó, Temu, mảng kinh doanh đang phát triển mạnh mẽ của PDD tại Mỹ (người bán đồng ý với các quy tắc nghiêm ngặt về giá cả và vận chuyển).

Nó sử dụng nhiều vốn hơn – yêu cầu Alibaba phải có hàng tồn kho riêng – nhưng cho phép kiểm soát chất lượng tốt hơn đối với các sản phẩm được vận chuyển đến người tiêu dùng. Điều này rất quan trọng ở các thị trường các nước phát triển, nơi người mua sắm không mong đợi gì hơn, mà còn ở Trung Quốc, nơi người tiêu dùng đang trở nên khó tính hơn. Dường như mô hình này đang có hiệu quả. Choice là động lực đằng sau mức tăng 44% so với cùng kỳ năm ngoái của doanh thu quốc tế trong ba tháng cuối năm 2023.

Trong khi giữ lại Cainiao sẽ giúp Alibaba cạnh tranh với Temu và Shein ở nước ngoài, việc tái hợp nhất Aliyun sẽ tạo ra con đường để đối đầu với ByteDance và những hãng khác trong nước. Giá trị hàng hóa được bán trên Douyin và Kuaishou, một ứng dụng video đối thủ phổ biến ở Trung Quốc, đang tăng vọt. TikTok đang thử nghiệm thương mại xã hội ở các thị trường nước ngoài.

Alibaba không có mảng kinh doanh truyền thông xã hội nào đáng kể, và cũng không có kế hoạch tạo ra một mảng như vậy. Thay vào đó, họ đang cố gắng giữ chân người mua hàng bằng cách cải thiện trải nghiệm khách hàng với sự hỗ trợ của trí tuệ nhân tạo. Theo hãng cho biết, nhiều người dùng đang thử Wenwen, một tính năng AI kiểu ChatGPT của Taobao, giúp người dùng đưa ra quyết định mua hàng.

Cuộc chiến vẫn còn cam go

Alibaba sẽ còn một cuộc chiến cam go. Temu và Shein đã vượt mặt Alibaba về hậu cần và tiếp thị ở nước ngoài, đặc biệt là ở Mỹ. Một nỗ lực lớn ở đó có thể làm tăng khoản lỗ và khiến các nhà đầu tư lo lắng. Tại Trung Quốc, nền kinh tế trực tuyến đang chậm lại. S&P Global, một tổ chức xếp hạng tín nhiệm, dự đoán các giao dịch kỹ thuật số sẽ tăng trưởng 8-9% hàng năm trong hai năm tới – nhanh hơn GDP nhưng chậm chạp so với mức trung bình 13% trong 5 năm qua.

Theo Bernstein, một công ty môi giới, trong quý cuối cùng của năm 2023, Douyin và nền tảng Pinduoduo của PDD đã chiếm 90% doanh số bán hàng bổ sung. Alibaba đã mất dần thị phần. AI có thể không đủ để ngăn người mua sắm tìm kiếm các lựa chọn tiết kiệm hơn hoặc một chút vui vẻ với hình thức mua sắm kết hợp giải trí để làm bừng sáng một ngày của họ.

Ông Wu có thể sẽ vạch ra các động thái tiếp theo khi Alibaba công bố kết quả cả năm vào ngày 14 tháng 5. Ông có thể đúng khi nói rằng giá trị của công ty sẽ cao hơn nếu nó là một khối thống nhất hơn là một tập hợp các phần riêng biệt. Giá trị đó sẽ cao đến đâu còn phụ thuộc vào nhiều yếu tố ngoài tầm kiểm soát của ông.